LEMBRANZAS I

Ben sei que as lembranzas supoñen unha renuncia a teorizar. Un día escribirei esa longa serie de hipóteses que constitúen unha teoría. Deixemos isto para máis tarde, que sinto morriña mesmo de pensar o que vou lembrar.

Nacín nunha familia castelán-falante. Non me sinto culpábel de proceder dun clan(por liña paterna) que viviu douscentos anos nunha mesma bisbarra de Badaxoz. Da miña nai suponse a súa orixe mediterránea, máis que nada polo fenotipo (ou sexa, a aparencia) ou fisionomía.

Xa foron mencionados os devanceiros. Agora tócalles ós meus proxenitores. Ademais de seren meus pais os únicos que teño, non os podo culpar de (meu pai dun xeito particular) rexeitar os nacionalismos que non coinciden con estados.

Meu pai: o seu é o rexionalismo, idea abondo progresista para un neno da guerra. Esta, oficialmente rematada en 1939, colleuno cun ano, un mes e doce días. O seu pai loitou pola república, como todos os homes sans e maiores de 16 da miña familia. Da paterna e da materna. Despois veu a inclusión do seu pai nun campo de concentración franquista, un expediente de depuración, dicir ó fillo que se vestira de "flechilla", algo que tiña que ver co adoutrinamento fascista, non me pregunten a min, e a posguerra.

A posguerra. Ao meu pai na posguerra faltáronlle libros: comida non, libros... Co seu interese pola cultura e polas ciencias sen exclusións tería sido un sabio con bibliotecas públicas como as de hoxe, e abondo fixo cos libros e as investigacións que caían nas súas mans.

Meu pai foi un universitario da súa época. Tamén miña nai. Os dous estudaron e aprobaron as súas carreiras "por libre", sen escoitar un profesor: só libros. Os que había. E meu pai traballaba a quendas nunha fábrica mentres, cando podía, facía planos de estruturas de formigón armado. E miña nai a aprender a coser e bordar, a ser ama de casa, mentres estudaba, cando podía, todos eses cursos que aprobou en setembro sen se presentar en xuño.

Así que non teño pedigree galego. Nin a miña lingua materna foi a galega nin podo gabarme de devanceiros ilustres, polo menos por viviren douscentos anos nunha bisbarra galega calquera. E penso que ten máis mérito deste xeito, porque para quen saben quen son non importa de onde veñan. E eu son galega. Nacín en Galicia e gábome diso. Sentinme galega dende que as sanitarias me penduraron polos pes. Porque esas mulleres decontado que falaban galego entre elas e porén a nosa lingua foi sempre para min tan querida.

Así que me teredes que perdoar, non podo ter uns devanceiros que non teño.

As lembranzas da lingua. Pouco galego puiden escoitar ata que me escolarizaron. Só que como iso foi con dous anos escoiteino dende cedo. Teño que dicir que nada de garderías: eu pasei directamente da casa da miña nai a clases de escrita. E dende aquela non deixei de escoitar o galego. Despois non deixei de estudalo. Despois non deixei de falalo. Despois non deixei de escribilo. Despois non deixei de defendelo como patrimonio cultural e identitario. Despois non deixei de seguir a defendelo coa pluma, nunca coa espada...

Os nenos e as nenas que falaban galego nas súas casas afastábanse de min para usar a nosa lingua. Hai en Galicia un senso da educación tan refinado que non desexaban que me sentira excluída escoitando unha lingua que non mamei. Eu admiraba ese celme e sentíame máis atraida polo que dicían en galego que polo que me puideran dicir en castelán, se quixeran pasarse a esta lingua.

Nalgunhas ocasións percibía eu que compañeiros e compañeiras galego-falantes sentían que eu representaba a opción máis valorada, cousa que non inventei eu e que eles e elas puideron elixir sentir ou non sentir (ou quizais non o puideron elixir, nunca o saberei).

Quizais nas súas casas lles transmitían unha percepción da lingua galega como pouco valorada, mais o feito é que lles falaban galego de todos os xeitos.

Que valor, que traxedia, falar galego ós fillos e fillas nuns tempos en que no colexio castigaban as crianzas de xeonllos por falaren en galego en clase.

E como non se estudaba máis lingua que o castelán, se non fora porque se falaba calquera pensaría que a nosa lingua era unha pantasma do pasado que interesados masóns e comunistas querían resucitar. Cousas da vida!

Mais a min nunca me pasou desapercibida a nosa lingua. Tanto a quería que o primeiro poema que escribín arrexuntaba verbas galegas que illadamente escoitaba. Non son poetisa mais non me digan que non ten mérito plasmar as expresións que se saben nun poema precario. Eu quería aprender galego e o que estaba a facer era xuntar verbas.

Teño mérito, si. Pensen o que queiran diso. Máis ten mérito admirar e querer con seis anos unha lingua que outros e outras na miña situación, e tamén outros e outras que teñen devanceiros galegos, consideraban tan pouco valiosa.

Non elixir nacer en Ourense. Non elixín amar Galicia. O que si elixín foi non esquecer o primeiro que escoitei, antes ou despois de berrar polo mal trago de saír da placenta... Non sabía quen era e xa sabía que me gustaba ese celme.

Hai máis lembranzas. Xa llas irei contando. Pena do exilio. Iso faime máis galega. Ou non?