SOBRE OS NOMES PROPIOS DOS OUTROS ANIMAIS DOMÉSTICOS (cadrúpedos, bípedos con plumas, anfibios, invertebrados e mesmo plantas)

Cando comecei a facer ese longo traballo de campo que me lexitima, xunto coa tese de doutoramento, a me chamar antropóloga, pensen vostedes que o son ou non, aínda non cumprira os vinte anos. Daquela había máis "aíndas":

-aínda non tiña práctica en falar galego;

-aínda non coñecía ben a nosa cultura e o noso patrimonio material e inmaterial (en cambio valorábao); e, ao que vou,

-aínda non me achegara tanto a unha vaca como para tocarle o lombo mentres dicía en alto o seu nome propio.

O feito de que as vacas teñan nomes propios era totalmente descoñecido para min. E como de etnógrafa ía polo mundo, tiña que preguntar o porque dos nomes propios destes case inofensivos bóvidos.

As respostas a por que "Pinta", ou "Branca", ou... eran do tipo a) ese é o nome que se lle adoita dar a unha vaca cando ten certa cor e estas e aquelas características, ou do tipo b) ese foi o nome que se me ocorreu.

A seguinte pregunta era loxicamente por que dar nome propio a unha vaca. E aí tocaba o aquel sensíbel do dono ou da dona daquela. Porque inquirir por algo que

-con toda probabilidade acontece dende o comezo do neolítico; por algo que

-foi transmitido de xeración en xeración;

-en suma, preguntar por que dar nome propio aos animais domésticos ou cercanos, presentes nas nosas vidas cotiáns, é como preguntar a un/a filósofo/a por que o ser e non máis ben a nada, que foi ao que dedicou un groso libro o alemán Heidegger.

Pois iso era precisamente o que eu insistentemente preguntaba cando xordía o tema na conversa:

-por que "Pinta" e non máis ben "Vaca". E aí non hai andrómenas que valan. Ou somos, temos ser, ou non temos ser aínda que existamos (mediante a crenza), como lles pasa a Deus, á esencia, á nada, e ás greas de vacas esparexidas polo mundo.

Polo tanto, ou a vaca ten nome propio ou non ten ser, só existe como unha presenza non desexada ou como unha crenza. Ou sexa,

-ou ben es unha vaca ninguén, unha femia de bóvido calquera entre greas delas esparexidas polo mundo, das cais cres que existen aínda que non as vexas, vacas cunha existencia suposta sen realmente seren nada para ti,

-ou ben dámoslle ser á vaca mediante un nome propio.

Este fenómeno -chamar a unha vaca "Pinta", a unha pomba "María" (ou "Mariano" porque pode ser un pombo), a unha cadela "Pequecha" ou a un gato "Dous", porque é o segundo felino macho que tivestes, lévanos, non tanto á pregunta de por que nomear as cousas do noso ecosistema, como a estaoutra:

Que dicimos cando damos nomes propios a cadrúpedos, bípedos con plumas, anfibios, invertebrados e mesmo plantas?

"Pinta" expresa que é unha boa exemplar de vaca de certo tipo e características. Mais outros nomes de vacas, máis persoais e menos consuetudinarios, por non dicir que se trata de nomes non tradicionais (como "Betty" ou "Preciosa"), expresan outras cousas.

Non haberá dono ou dona de vaca, galo (as galiñas non adoitan teren nomes), can ou cadela, gata ou gato, arácnido ou crianza doutras especies animais e vexetais que non teña os seus motivos para nomealos/nomealas como lles pete, ben sexa dun xeito característico, ben sexa dun xeito consuetudinario.

O principal dos motivos para nomear animais ou plantas é o afecto que se lles colle.

Así que cando xa levaba 3 dos 10 anos de traballo de campo que me lexitiman, xunto coa..., bla, bla, bla, adoptei unha crianza macho de felino que tiña menos de dous meses. Nos meus brazos de moza sa e deportista semellaba unha folla caída polo outono: tan fráxil era o gato.

Tardei en plantearme que nome lle ía dar a ese o meu primeiro animal doméstico. Será que o Neolítico me colleu facendo excusións a Marte, porque aínda non interiorizara que aos animais aos que se ve todos os días e aos que se lle colle afecto precisan dun nome propio.

A pregunta polo nome do gato xurdíu dalgunha gorxa que non era a miña, ocupada eu como estaba en mercar leite maternal para felinos e dárllela coa axuda dun teto de plástico, como aos bebes.

Que nome lle vas poñer ao gato? -preguntou alguén. E eu fiquei abraiada por non saber que responder.

Reflexionei en frío o asunto do nome. A opción máis sinxela era chamarlle "Gato" e acabouse. Moita xente o fai -pensei.

Mais algo da socialización que me foi transmitida polo traballo de campo que bla bla bla debeu callar en min neses tres anos. E entón pensei que lle tiña que dar ao felino un nome mítico, como mítica é a súa especie.

Non tiven en realidade que matinar tanto. Todo o mundo ten lembranzas positivas asociadas a algún nome. Polo xeral trátanse de pegadas que persoas ou debuxos de animación deixaron nos nosos miolos.

Ensaios, novelas, autores, persoaxes de ficción son tamén unha fonte de inspiración nisto de poñer nome propio. Unha facebookiana amiga chama ao seu can cocker "Freud" (saúdos, se isto les).

E eu púxenlle ao meu gato o nome do máis antigo dos filósofos coñecidos da antigüedade: Tales de Mileto. En realidade só "Tales", pois o felino tiña como identidade, en función do seu lugar de nacemento, a de malacitano gato común europeo.

Pasaron os anos e unha gata minou diante da porta da miña morada. Todos os veciños e todas as veciñas estaban en algures pasando a ponte da virxe de agosto. Menos eu. E a gata achegouse a onde se ouvían voces, a onde se olía a comida e a ser humano. Abrinlle a porta. Ela entrou como un disparo ata o fundo do salón, no primeiro andar da vivenda.

Entón fun ollar cos meus propios ollos que tipo dentro da especie felina era ese exemplar tan axil como para que o seu movemento non me deixara ollalo ben.

"Isis" pareceume a máis fermosa gata persa do mundo, así que o nome non tiven que matinalo moito. Persia, o deserto, o Nilo, o Tigris, o Eúfrates, a civilización occidental e, dentro dela, a única que se coñeza que adorara aos gatos e ás gatas como deuses e deusas: a exipcia.

Pasou o tempo e un criador deume a elixir entre catro nomes ou cinco, non me lembro ben, que comezaban polo "U" para unha femila teckel de pedigree. Suxeriume "Ursulina", que eu enérxicamente desbotei indicando que nunca na miña vida lle poría ese nome, así me torturaran.

A única opción que eu vía posíbel, para darlle nome a unha cadela, era "Uxía", e xa veríamos se como el dicía non respondía a tal nome ou se si respondía.

"Pequecha" estaba a saber que me refería a ela cando dicía en alto, con ela no meu colo, esta é a miña "Uxía". Mais o nome ao que responde vén dunha escatolóxica situación.

Sendo Uxía moi cativa, ser pequecha era o que máis destacaba dela: semellaba un rato. E estaba ela defecando dentro de casa cando, cun ton de sorpresa e noxo, exclamei: "Pequecha"! E a defecación cortouse e acabouse a cuestión.

Entón entendín que o seu ser era precisamente ser pequecha e que en "Pequecha" ficaría o seu nome.

Pois xa vedes, se arbitrarios somos en elixir nome propio, canto máis arbitrarios seremos cos nomes comúns, que son os máis abondosos.

Palabras polisémicas, porque significan varias cousas a un tempo dependendo do contexto onde se insiran; metáforas, esas transposición dun "aquí" real a un "alá" ficticio; metonimias -o todo pola parte, ou a parte polo todo; e tantos outros procedementos para nomear cousas comúns, que en certa maneira son, mais que non existen se non dicimos o seu nome, como acontece coa "nada" heideggeriana.

Espero que vos gostara.